Şeker Hastalığı (Diyabet) Nedir? Şeker Hastalığı Belirtileri

20 Ocak 2025

Diyabet Nedir?

Halk arasında şeker hastalığı olarak bilinen diabetes mellitus, genellikle kan şekerinin düzenlenmesinde sorun yaşanan bir metabolizma hastalığıdır. Vücut, gıdalardan alınan karbonhidratları, özellikle de şekerleri, enerjiye dönüştürmek için insülin hormonunu kullanır. Diyabet hastalığı, insülin hormonu üretimindeki yetersizlik veya vücudun ürettiği insülini etkili kullanamama durumu olarak ortaya çıkar.

Şeker hastalığı, obezitenin de artışıyla tüm dünyada yaygın ve büyük bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Her yıl 3 milyon kişi şeker hastalığı nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Dünya genelindeki ölüm sebepleri arasında 4. sırada yer alır.

 

Şeker Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Şeker hastalığı belirtileri arasında ağız kuruluğu, susuzluk hissi, sık idrara çıkma, yaraların geç iyileşmesi yaygın olarak görülebilir.

Görülebilecek diğer şeker hastalığı belirtileri şunlardır:

• Ağız kuruluğu
• Şiddetli açlık hissi veya tam tersi iştahsızlık
• Sürekli su içme ihtiyacı
• Sık sık idrara çıkma
• Gece boyunca sık sık idrara çıkma
• Hızlı kilo kaybı
• Bulanık görme
• Ayaklarda uyuşma, karıncalanma ve yanma
• İdrar yolu enfeksiyonlarına yatkınlık
• Kadınlarda genital bölge enfeksiyonları
• Özellikle ağız çevresinde ve genital bölgede sık görülen mantar enfeksiyonları
• Genellikle ciltte ve genital bölgede kaşıntı
• Ciltte kuruluk ve çatlaklar
• Yorgunluk

 

Şeker Hastalığı Neden Olur?

Şeker hastalığının başlıca nedenleri arasında genetik faktörler ve çevresel risk faktörleri bulunmaktadır.

• Genetik yatkınlık
• Obezite
• Hareketsiz yaşam tarzı
• Dengesiz ve sağlıksız beslenme alışkanlıkları
• İleri yaş
• Polikistik over sendromu (PCOS), hipertansiyon, kolesterol yüksekliği ve uyku apnesi gibi hastalıklar
• Gebelikte meydana gelen yüksek kan şekeri seviyeleri
• Stres, sigara içme, hava kirliliği gibi çevresel faktörler

Diyabet Tipleri Nelerdir?

Birden fazla diyabet tipi vardır. Fakat en sık görülenler tip 1 diyabet, tip 2 diyabet ve gestasyonel diyabettir.

Tip 1 diyabet nedir?

Tip 1 diyabet, bağışıklık sistemi tarafından pankreastaki insülin üreten hücrelere yapılan saldırı sonucu oluşur. Bu saldırı, beta hücrelerinin yok edilmesine ve insülin üretiminin azalmasına neden olur. Tip 1 diyabet, genellikle çocukluk veya genç yetişkinlik döneminde başlar ve yaşam boyu insülin tedavisi gerektirir.

 

Tip 1 diyabet belirtileri nelerdir?

Tip 1 diyabet belirtileri genellikle hızlı bir şekilde ortaya çıkar ve tipik olarak aşağıdaki semptomları içerir:

• Gittikçe artan susuzluk hissi
• Ağız kuruluğu
• Sık idrara çıkma (özellikle geceleri)
• Çocuklarda geceleri yatak ıslatma (daha önce yaşanmayan bir şekilde)
• Bir şeyler yedikten sonra bile açlık hissetme
• İstem dışı kilo verme
• Sinirlilik ve diğer ruh hali değişiklikleri
• Çok yorgun hissetme
• Bulanık görme
• Yaraların ya da kesiklerin geç iyileşmesi
• Sıklıkla idrar yolu veya vajinal enfeksiyonlar geçirme
• Şiddetli nefes darlığı

Tip 2 diyabet nedir?

Tip 2 diyabet, vücudun insülini etkili bir şekilde kullanamadığı veya yeterince insülin üretemediği bir durumdur. Genellikle obezite, yaş, genetik faktörler ve yaşam tarzı alışkanlıkları gibi etmenlerle ilişkilidir. Tip 2 diyabet, genellikle yetişkinlik döneminde ortaya çıkar, ancak son yıllarda çocuklarda ve gençlerde de artış gözlenmektedir. Tip 2 diyabet genellikle yaşam tarzı değişiklikleri, diyet ve egzersiz ile kontrol altına alınabilir, ancak ilerleyen durumlarda ilaç tedavisi veya insülin kullanımı gerekebilir.

 

Tip 2 diyabet belirtileri nelerdir?

Tip 2 diyabet belirtileri genellikle daha yavaş bir şekilde ortaya çıkar ve başlangıçta belirgin olmayabilir. Tipik olarak aşağıdaki semptomları içerir:

• Sık idrara çıkma
• Ağız kuruluğu
• Çok su içme
• Açlık hissi
• Cilt yaralarının geç iyileşmesi
• Kuru ve kaşıntılı bir cilt
• Sık sık enfeksiyon gelişmesi
• Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma
• Yorgunluk
• Açıklanamayan kilo kaybı ve kasların erimesi
• Cinsel organlarda kaşınma veya sık sık pamukçuk çıkması
• Kesik ve yaraların yavaş iyileşmesi
• Net görememe ve görme sorunları

 

Gebelik diyabeti (gestasyonel diyabet) nedir?

Gebelik diyabeti (gestasyonel diyabet), hamilelik sırasında ortaya çıkar ve genellikle gebelik sonrasında düzelme gösterir. Gebelik diyabeti, vücuttaki insülin direncinin artmasından ve pankreasın insülin üretimindeki değişikliklerden kaynaklanır. Genellikle hamilelik sırasında kan şekeri düzeylerinin kontrol altında tutulması ve sağlıklı bir doğum sağlanması için diyet ve egzersiz önerilir. Bazı durumlarda insülin tedavisi gerekebilir.

Gebelik diyabeti (gestasyonel diyabet) belirtileri nelerdir?

Gebelik diyabeti genellikle belirti vermez, bu nedenle birçok kadın bu durumun farkında olmayabilir. Ancak belirti verdiği durumlarda şu semptomları içerir:

• Sık idrara çıkma
• Çok su içme
• İdrarda glukoz saptanması
• Tekrarlayan idrar yolu/vajinal enfeksiyonlar
• Bulantı ve halsizlik

 

Şeker Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?

Şeker hastalığı tanısında kullanılan en önemli iki test açlık kan şekeri ölçümü ve şeker yükleme testidir.

Açlık Kan Şekeri Testi (AKŞT): En az 8 saatlik açlık sonrası kan şekeri seviyesini ölçer. Normalde, açlık kan şekeri seviyesi 100 miligram/dL'nin altındadır. 126 miligram/dL ve üzerinde olan kişilerde şeker tanısı konulur.

Tokluk kan şekeri: Yemekten 2 saat sonra alınan kan örneğiyle yapılır. Normalde, bu değer 140 miligram/dL'nin altında olmalıdır. Ancak, 140-199 miligram/dL arasında bir değer, bozulmuş glukoz toleransını yani gizli şeker olarak da adlandırılan prediyabeti ifade eder. 200 miligram/dL ve üzerinde olan kişilerde ise tip 2 diyabet tanısı konulur.

Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT): En az 8 saatlik açlık sonrası hastaya glukoz içeren bir içecek içirilir. Bu içecek genellikle 75 gram glukoz içerir. Hamile kadınlar için kullanılan OGTT'de bu miktar bazen 100 gram olabilir.

İçeceğin içilmesinden sonra belirli aralıklarla kan şekerinin ölçümü yapılır. Tipik olarak, yemekten sonra 1 saat ve 2 saat sonra olmak üzere iki ek ölçüm yapılır.

Elde edilen kan şekeri seviyeleri, glukozun nasıl metabolize edildiğini değerlendirmek için kullanılır. Tip 2 diyabet durumunda, bu seviyeler normalden yüksek çıkabilir.

Hemoglobin A1c (HbA1c) Testi: HbA1c testi, genellikle son 2-3 ay içindeki ortalama kan şekeri düzeyini ölçer. HbA1c değeri %6.5 veya üzerinde ise bu, şeker hastalığı tanısını destekler.

 

Şeker Hastalığı ( Diyabet ) Tedavisi Nasıl Yapılır?

Şeker hastalığı tedavisinde kullanılan yöntemler, diyabetin tipine bağlı olarak değişir. Şeker hastalığının tedavisinde temel hedef, kan şekeri seviyelerini normal sınırlar içinde tutarak hem günlük iyilik halini oluşturmak hem de uzun vadeli komplikasyonların önüne geçmektir.

Şeker hastası olan kişiler için en önemli şeylerden biri yaşam tarzı değişikliğidir. Dengeli beslenme düzeni, düzenli egzersiz ve kilo kontrolü sağlanmalıdır. Beslenme planları genellikle düşük glisemik indeksli gıdaları içerir ve karbonhidrat, yağ ve protein dengesine dikkat edilir. Tip 2 diyabet hastalarında, yaşam tarzı değişiklikleri yetersiz kalıyorsa doktorlar tarafından oral antidiyabetik ilaçlar reçete edilebilir. Bu ilaçlar, pankreastan salgılanan insülinin etkinliğini artırabilir, karaciğerin glikoz üretimini azaltabilir veya bağırsaklardaki şeker emilimini düzenleyebilir.

Tip 1 diyabet hastaları için ömür boyu insülin tedavisi gereklidir, çünkü pankreasları yeterli insülin üretemez. Tip 2 diyabetli bazı hastalarda ise yaşam tarzı değişiklikleri ve oral ilaçlar yetersiz kalırsa insülin tedavisine ihtiyaç duyulabilir.

Diyabet hastaları, düzenli aralıklarla kan şeker seviyelerini izlemelidirler. Evde kan şekeri takibi yapabilirler veya laboratuvarda uzmanlar tarafından kan şekeri testi yapılır.

Diyabet eğitimi, tedavinin bir parçası olarak hastalara verilir. Hastaların ve yakınlarının şeker hastalığı hakkında bilgi sahibi olmalarını, doğru beslenme alışkanlıkları edinmelerini, kan şekeri seviyelerini takip etmeyi öğrenmelerini ve yaşamlarını bu bilgiler ışığında düzenlemelerini sağlar.

Gebelik sırasında ortaya çıkan gestasyonel diyabet, genellikle diyet kontrolü ve gerekirse insülin kullanımını içeren özel bir tedavi planı gerektirir.

 

Şeker Hastaları Nasıl Beslenmelidir?

Şeker hastaları, kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutmak, kilo yönetimini sağlamak ve genel sağlığı desteklemek için dengeli ve sağlıklı bir beslenme düzeni benimsemelidir.

• Karbonhidratları dengeli bir şekilde tüketmek önemlidir. Şeker hastaları ani kan şekeri yükselmelerini önlemek için yüksek glisemik indeksli karbonhidratlar yememelidir. Tam tahıllı ekmek, bulgur, yulaf ezmesi gibi kompleks karbonhidratlar tercih edilmelidir.
• Gün içinde düzenli aralıklarla dengeli öğünler tüketilmelidir. Aç kalmamak ve aşırı yemekten kaçınmak önemlidir. Öğünlerde protein, sağlıklı yağlar ve lifli gıdaların bulunmasına özen gösterilmelidir.
• Porsiyon boyutlarına dikkat edilmelidir. Aşırı yemek, kan şekerinin hızla yükselmesine neden olabilir. Daha küçük ve sık öğünler tercih edilebilir.
• Doymamış yağları tercih etmek önemlidir. Şeker hastaları zeytinyağı, avokado, balık gibi omega-3 yağ asitleri içeren besinleri yemelidir. Trans yağlardan ve doymuş yağlardan kaçınılmalıdır.
• Lifli gıdalar, sindirimi yavaşlatır ve kan şekerinin dengede kalmasına yardımcı olur. Şeker hastaları sebzeler, meyveler, baklagiller ve kepekli tahıllar lif açısından zengin besinler tüketebilir.
• Tavuk, balık, yumurta, ve kuru baklagiller gibi protein kaynakları düzenli olarak tüketilmelidir. Protein, doygunluk hissi verir ve kas sağlığını destekler.
• Şeker hastaları şeker içeren içeceklerden kaçınılmalı, mümkünse su veya şekersiz içecekler tercih etmelidir.
• Tuz alımını düzenlemek, kan basıncını kontrol etmeye yardımcı olur. İşlenmiş gıdalardan ve aşırı tuzlu yemeklerden kaçınılmalıdır.

 

 

Detaylı bilgi için Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları kliniğinden destek alabilirsiniz.